Stijn Meuris, Nic Balthazar, Francesca Vanthielen en Kamagurka. Deze mensen duiken het vaakst op in het VRT-programma De Afspraak om over het klimaat te praten. Die keuze verwondert me, ik verwacht immers dat in een duidingsprogramma een praatgast door zijn opleiding of beroepsexpertise een link met het onderwerp heeft. Vaak is dat in De Afspraak zo, behalve als het over het klimaat gaat; dan mogen Piet en Pol hun zeg komen doen. Klimaatverandering is het gevolg van natuurkundige en chemische processen. Als iemand daarover praat, ga ik ervan uit dat hij een opleiding exacte wetenschappen heeft genoten. Ik vind Kamagurka een fijn en intelligent man, maar het zou me verbazen als hij het verschil kent tussen een koolstof- en zuurstofatoom. Laat staan dat hij weet wat het albedo-effect en de Hadleycellen voor ons klimaat betekenen.
Nadat ik een niet bijster interessante doortocht van zijn Klimaatzaak-collega Stijn Meuris in De Afspraak zag, stuurde ik vorige week een tweet: ‘Heeft er ooit al iemand een wetenschapper (professor klimatologie, bio-ingenieur) op tv duiding over het klimaat zien geven?’ De respons uit het VRT-kamp kwam snel. ‘Vorige week zat klimaatambtenaar Jos Delbeke in Terzake,’ zei presentator Bart Schols. Delbeke bleek echter economie te hebben gestudeerd. Waarmee Schols de vinger op de wonde legde: we denken van veel mensen dat ze klimaatexpert zijn, omdat ze zich ronkende titels als klimaatambtenaar of klimaatambassadeur aanmeten, maar eigenlijk kennen die de materie niet. Nieuwsredacties liggen daar niet wakker van. Er gaat geen volle maan voorbij of de Klimaatzaak-BV’s mogen in de studio’s van de Reyerslaan een boompje komen opzetten. Ik weet waarom de keuze op hen valt. Als redacteurs moeten kiezen tussen een bekend gezicht die een ‘beetje expert’ is of een topexpert die nog een nobele onbekende is, dan is de zaak snel beklonken. ‘We willen geen experts meer, maar leuke mensen die vlot babbelen,’ hoor je al langer op tv-redacties. De eerste die er een hekel aan had, was Paul Jambers. ‘Geen experts!’ was het dwingend advies aan zijn researchers die getuigen voor zijn reportages moesten zoeken. Toen ik als redacteur bij Recht Van Antwoord werkte, wist ik dat ook Goedele Liekens er niet dol op was. ‘Liever een passionele mens die voor zijn zaak gaat, dan zo’n droogkloot die komt zagen, Jeroen.’ Vaak was haar opmerking terecht. In een vlammend debat tussen 2 partijen, is de expert zelden een verrijking. Hij vertraagt of nuanceert de boel, iets wat je als tv-maker echt niet wil hebben. Maar Recht Van Antwoord was een discussieprogramma. De Afspraak is een duidingsprogramma van de VRT-nieuwsdienst dat met het klimaat een van de belangrijkste topics in onze samenleving behandelt. Is het dan zoveel gevraagd om de vertrouwde BV-trommel eventjes opzij te schuiven en mensen met kennis van zaken aan het woord te laten? Meer nog: moet je Nic Balthazar niet tegen zichzelf beschermen als hij zich met een slechte imitatie van Donald Trump belachelijk maakt? Eén keer iemand van het Klimaatzaak-clubje uitnodigen, tot daaraantoe; ik vind dat het engagement van een BV voor het milieu aandacht mag krijgen. Maar moet je ze om de haverklap hetzelfde riedeltje laten afspelen? We weten ondertussen dat ‘het vijf voor twaalf is en Trump een ramp voor het klimaat’ – mag het ietsje meer zijn? Waarom krijgen de professoren Philippe Huybrechts (VUB), Jean-Pascal van Ypersele (UCL) en Salomon Kroonenberg (TU Delft), klimaatexperts met wél een wetenschappelijke vorming, geen forum in De Afspraak?
Want nu blijft de kijker op zijn honger zitten. De wetenschappelijke duiding is onbestaande of kinderlijk simplistisch – zo stelt men bijna altijd de klimaatopwarming voor als een rechtstreeks gevolg van een stijgende C02-uitstoot, terwijl men andere oorzaken (methaangas, zonneactiviteit, terugkoppelingsmechanismen…) niet vermeldt. De kijker wordt zo niet enkel onvolledig geïnformeerd, hij hoort ook nooit een andere klok dan die van een handvol milieuactivisten. En dat is gevaarlijk. Niet omdat ik de opwarming van de aarde in twijfel trek, maar omdat een kritisch, waakzaam oog noodzakelijk blijft. In 2006 waren we zodanig in de ban van een milieuactivist dat we de adder onder het gras niet zagen. Ik heb het over Al Gore, die met zijn documentaire ‘An Inconvenient Truth’, de Global Warming-problematiek op de kaart zette. Die bewustwording was positief, maar het vervolg was dat veel minder. We volgden zomaar zijn aanbeveling om fossiele brandstoffen door biodiesel te vervangen. Eén van de grondstoffen voor biodiesel is palmolie. Miljoenen hectaren regenwoud in Zuidoost-Azië werden gekapt om oliepalmplantages aan te leggen. Dat de orang-oetan in Borneo met uitsterven is bedreigd, hebben we hieraan te danken. Vandaag beseffen ook milieuorganisaties dat de biodiesel-piste nefast is voor het milieu. Een les die men al tien jaar geleden met een kritischere mentaliteit had kunnen trekken. When all think alike, no one thinks very much, schreef de legendarische journalist Walter Lippmann ooit. Laten we die wijsheid ook in het klimaatdebat hanteren. Te beginnen met échte experts in duidingsprogramma’s uit te nodigen.